پرسش اصلی در هرمنوتیک و اندیشه سیاسی این است که برای درک معنا و فهم یک متن چه رویه هایی باید اتخاذ کرد؟ در پاسخ به این پرسش دو رویکرد زمینه گرا و متن گرا شکل گرفته است. رویکرد سومی نیز به وجود آمده است که بر مباحث زبان شناختی و قصد مولف تاکید دارد. این رویکرد در حوزه اندیشه سیاسی بیشتر در آرای کوئنتین اسکینر نمود یافته است. اسکینر استاد علوم سیاسی در دانشگاه کمبریج است. از نظر او متن تجسم یک عمل ارتباطی قصد شده در یک فضای فکری، ایدئولوژیک و تاریخی خاص است. هر جمله متضمن نیت خاصی درباره مورد یا موقعیت خاص، و معطوف به حل مشکلی خاص است. در حیطه اندیشه و فلسفه هیچ مشکل یا مساله دایمی و عام و هیچ پاسخ دایمی و فرازمانی نداریم. وی معتقد است که برای تفسیر معنای متن به منزله تجسم عینی نیت مولف، فهم نیت وی لازم است. این نیت نیز صرفا عملی ذهنی نیست بلکه کنشی اجتماعی محسوب می شود که در زبان عصر مولف عینیت می یابد. برای درک نیت مولف علاوه بر شناخت زبان و مفاهیم معانی، شناخت زمینه های اجتماعی، تاریخی و فکری زمانه وی نیز لازم است.

چالش روش های فهم درست اندیشه به طور عام و اندیشه سیاسی به طور خاص، چالشی است که طی چندین سده متاخر میان متفکران این حوزه جریان داشته است. یکی از این روش های پیشنهادی، هرمنوتیک بوده است. اما هرمنوتیک به مثابه روش، گاه مورد این نقد قرار گرفته است که از عینیت گرایی لازم برخوردار نبوده است. رویکرد ذهن گرایانه و روش شناسی فرد گرایانه مستتر در آن از سوی برخی رویکردهای رقیب مورد چالش قرار گرفته است. در این مقاله کوشش می شود که با استفاده از روش فلسفه تطبیقی و استفاده از ابزار و مفاهیم تحلیلی هرمنوتیک اسکینر و گادامر در خوانش متن به شکلی بازاندیشانه به بازسازی یک روش تلفیقی دست یازیم. در این مسیر به شکل تطبیقی از آموزه های اسکینر و گادامر استفاده می کنیم تا با گذر از آنها به یک روش ترکیبی برای فهم اندیشه دست یابیم. در این روش، ضمن استفاده از فن کنش گفتاری مورد استفاده هرمنوتیک اسکینر، به نقش مخاطب در معنایابی نهایی به شیوه گادامری توجه می شود. این روش تلفیقی در خوانش متن بی تاثیر از روش های بازاندیشانه و ساخت یابی نیست.

سعدی از شاعرانی است که بیش از دیگران دغدغة حکومت داری را بی محابا در شعر خود مطرح کرده است. او در تعامل و تقابل با حاکمان، عوامل متعددی را ارائه کرده است که در تثبیت و تحکیم همچنین انحطاط و سقوط حکومت ها مؤثرند. در این مقاله، با الگوی روش هرمنوتیک اسکینر به بررسی متغیرهای دوگانه ـ استحکام حکومت و انحطاط و سقوط آن ـ در لایه های متن و فرامتنی آثار سعدی و هنجارگریزی او از رسوم رایج و موجود پرداخته ایم تا برداشت دقیقی از مبانی اندیشگی و قصد و نیت مؤلف را از متن به دست آوریم. انجام این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوایی و مطالعة هرمنوتیک متن اسکینر بوده است. در این پژوهش به این نتیجه دست یافتیم که سعدی با آشنایی با زمینه های اندیشگی نظری اعم از هنجارهای قرآن و حدیث و هنجارهای اجتماعی قبل از خود، ضمن درک شرایط عملی موجود دربارة مسائل سیاسی اجتماعی هنجارگریزی داشته است و به طور متعدد، هم به تصریح و هم به تلویح دربارة علل سقوط حاکمان و دلایل تثبیت حکومت ها، راهکارهای عملی را فراروی دولتمردان و امرا قرار داده است.

این پژوهش با اعتقاد به ضرورت بومی سازی علوم سیاسی و با هدف غنای نظری این الگوی بومی و بر مبنای هرمنوتیک اندیشه شناسانه اسکینر رابطه عقل و سیاست در منظومه معرفتی جوادی آملی را می کاود و با فرض استواربودن سیاست در نظر وی بر بنیادهای عقلانی و فروریختن آن در صورت قطع ارتباط با عقل، این موضوع را تبیین می کند. در نظر جوادی آملی، عقل مفتاح و مصباح تمام مراتب سیاست است و گستره وسیعی از سیاست را در بر می گیرد. تمامی پرسش های اساسی سیاست، از جمله مشروعیت حکومت، کیستی حاکم، غایت حکومت و سیاست، وظایف حکومت، آرمان شهر ترسیم شده، ویژگی های کارگزاران سیاسی، پیوند دین و سیاست، تشخیص مصالح جامعه و نحوه مدیریت سیاسی، در اکثر وجوهش با عقل همگرا است و در صورتی که عقل گوشه نشین عرصه سیاست شود سیاست نیز کارایی اش را ازدست خواهد داد.

شاهنامه فردوسی درنگاه اغلب شارحان، روایتگر جنگهای گوناگون و مزمن ایران با دشمنان بیرونی است. اما اگر به اعتبار سخن فردوسی دو پیامدِ نگارشِ شاهنامه را «وحدت بخشی»و«آگاه سازی» تعریف کنیم، درتفسیری جدید می توان فردوسی را درمقام روایتگری ناقد دید که در پسِ روایت های شاهنامه به طرح مساله «منازعه درونی منتهی به فروپاشی ایران» می پردازد. هدف این مقاله بررسی «منازعه درونی» در ایران و نقد آن در شاهنامه است. بدین ترتیب مساله اصلی این است که: «منازعه درونی» به عنوان مساله ایران در اندیشه فردوسی چگونه درشاهنامه مطرح است؟ براساس یافتة پژوهش و با بهره گیری از روش تحلیل مضمون و نظریه هرمنوتیک قصدگرای کوئنتین اسکینر، شاهنامه درعین حال که طیف وسیعی از ایده هاست، درکلیت خود به طرحی انتقادی از الگوی کنش ایرانی معطوف به منازعه دست می دهد که در پسِ نبردهای حماسی و اسطوره ای پهلوانان مساله از هم گسیختگی هویت را در اثر منازعه های مداوم و رقابت های خشونت آمیز اقوام و خاندانهای ایرانی مطرح می کند. بنابراین و در چارچوب نگاه انتقادی فردوسی به پدیده منازعه درونی درتاریخ ایران، نتیجه این بررسی ضمن آشکار ساختن خطای فهم تاریخی، به دست دادن تفسیر جدیدی از اندیشه فردوسی درجهت فهم کنونی مساله است.

همگام با تحولات عصر مشروطه خواهی و جدال قدیم و جدید در ایران، فقه سیاسی و نظریه پردازیِ شیعه در باب دولت نیز متحول شد. در این عصر دو مکتب و سنت فکری و فقهیِ ایران و نجف، به طرح دیدگاهها و مواضع سیاسی و فقهی خود در ارتباط با قدرت سیاسی و دولت پرداختند.نظریه سلطنت مشروطه با محوریت فقهایی چون محمد حسین نائینی و با الهام گیری از مفاهیم نوآئین مشروطیت تولید شد. در مقابل، نظریه سلطنت مشروعه با طلایه داری علمایی چون شیخ فضل الله نوری به بازسازی و تحکیمِ میراث قدمایی شیعه خصوصا متخذ از نظریه پردازی هایِ عصر صفوی همت گماشت. در این مقاله از شکل گیری و تولید این نظریه ها پرسش خواهد شد و این که چگونه می توان خوانشی معنا دار از فضای معناییِ این دو نظریه ارائه داد. به چه دلیل دو فقیه شیعه در یک عصر و بهره مند از منابع استنباط واحد، به نتایج و نظرات دوگانة ضد هم می رسند؟با استفاده از الگوی روش شناختی کوئنتین اسکینردر صدد فهم و رمز گشایی از معنای نهفته در پسِ آراء این دو فقیه خواهیم بود. بر اساس هرمنوتیک اسکینر، نظریات، تحت تاثیر«بسترها و زمینه ها» شکل می گیرد. در این مقاله، چارچوب روشیِ اسکینر در فهم نظریه سلطنت مشروطه و سلطنت مشروعه و نزد نمایندگان برجستة این دو دیدگاه یعنی محمد حسین نائینی و شیخ فضل الله نوری به بحث گذاشته خواهد شد. به این منظور زمینه های دوگانة زبانی، فکری و عملی، محیطیِ این دو فقیه بازسازی می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی نیّت و مقصود اصلی نگارش متون دینی در دوره صفویه است که می تواند به عنوان روشی آموزشی برای فهم دیگر متون دینی در دوره های تاریخی مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا، از روش هرمنوتیک قصدگرای اسکینر به منظور بازشناسی ابعاد متون دینی دوره صفویه استفاده شده است. در این پژوهش زمینه ایدئولوژیک نگارش متون دینی مورد بررسی قرار گرفته و همچنین فرایند تغییر هنجار مرسوم، با استفاده از این متون که در امتداد تغییر مذکور به رشته تحریر درآمده اند، نیز تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از روش هرمنوتیک می توان برای فهم دلیل نگارش متون دینی در عصر صفویه پی برد. نگارش متون مذکور در راستای تغییر هنجار مرسوم زمانه بوده و این امر هماهنگ با فرایند تدوین، تثبیت و توسعه هنجار جدید شکل گرفته و در پاره ای موارد مورد حمایت ساخت قدرت نیز بوده است. نگارش متون دینی از سویی با هدف تضعیف هنجارهای قبلی زمانه مانند تصوف، مذاهب دیگر مانند مسیحیت، سلطنت مطلقه برگرفته از ایدئولوژی های باستانی به رشته تحریر درمی آمدند. از سوی دیگر، ضمن برشمردن نقاط منفی هنجارهای نامبرده، در مسیر تقویت و برجسته سازی نقاط مثبت هنجار جدید نشر می یافتند.

«مهدی بازرگان» در جایگاه یکی از مهم­ترین چهره­های جریان روشن­فکری دینی ایران، ضمن اشتهار به دیانت، کوشش­های قابل توجهی در حوزۀ اندیشه و عمل سیاسی داشت. با این­ حال یکی از پرسش­ها دربارۀ وی، فهم نسبت او با «اندیشه سکولاریسم» است؛ چنان­که در کنار انبوه گزاره­ها مبنی بر غیر سکولار خواندنش، قرائن زیادی نیز او را در زمرۀ اندیشمندی سکولار جای می­دهد. در این مقاله سعی می­شود تا با بهره­گیری از روش تفسیری (هرمنوتیک) و به ­طور خاص روایت «کوئنتین اسکینر»، برای سؤال سکولار بودن یا نبودن بازرگان، پاسخ یافته­ شود. بر این اساس پرسش اصلی این پژوهش با تمرکز بر مدلِ خاص تفسیری اسکینر که بر فهمِ «قصدِ مؤلف» و ضرورت «فهمِ کنشِ­گفتاری قصدشده» در چارچوب زبانی، مجادلات فکری و منازعات سیاسی زمانه تأکید دارد، به بوته ارزیابی گزارده می­شود. در روند این پژوهش، ضمن آشکار شدن ظرافت­ها و دشواری­های خوانش آرای روشن­فکری چون بازرگان، ظرفیت الگوی پنج مرحله ای اسکینر برای فهم فرایند تحلیل نمایان می­شود و این نتیجه حاصل می گردد که آرا و کنش­های بازرگان به­ویژه در سال­های پایانی عمر وی، ظرفیت بالا و دلالت­های آشکاری برای خوانش سکولار دارد.

فرایند تفسیر متون کلاسیک با بهره گیری از روش های تفسیری مدرن مساله ای حائز اهمیت است که شایسته است بطور جدی از سوی متفکران علوم میان رشته ای، برای رسیدن به فهم بین الاذهانی (inter subjectivity) مد نظر قرار گیرد. با توجه به ضرورت نوآوری در بازخوانی سنت، موضوع این نوشتار بررسی اجمالی این نکته است که چگونه می توان مبانی هرمنوتیک روشی را با تاکید بر روش شناسی اسکینر می توان به مثابه رهیافتی نظری در خوانش تحلیلی-تفسیری نهج البلاغه بکار گرفت و از رهگذر آن به برخی نیات مولف پی برد؟ در پاسخ به این پرسش، ابتدا کلیات نظری در هرمنوتیک قصد گرایانه اسکینر را طرح کرده و سپس به نسبت سنجی این کلیات با فرازهایی از نهج البلاغه پرداخته ایم. برآمد نهایی از مقاله پیش رو ما را به این فرضیه می رساند که قواعد و الگوهای اصلی در مراحل پنج گانه هرمنوتیک اسکینر به شاخصه هایی می انجامد که امکان تفسیر معنایی از نهج البلاغه را میسر نموده و با غبارروبی از زمینه های زمانی، مکانی و استعاری این متن، اهداف اصلی حضرت امیر را از فحوای کلام ایشان آشکار می سازد.

اسلام در زمره ادیانی قرار دارد که بر اساس متون ثابت و مقدسی شکل گرفته اند. طبیعی است که نظام های سیاسی برآمده از مکتب اسلام نیز بر اساس تفسیر متون مقدس شکل می گیرند. پرسش این نوشتار آن است که نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس چه تفسیری از متون دینی شکل گرفته است. و این تفسیر چه تفاوتی با حکومتهای دینی دیگر بر آمده از اسلام دارد؟ برای پاسخ به این پرسش، هرمنوتیک اسکینر مورد استفاده قرار گرفته است؛ تا هم به زمینه های سیاسی وهم قصد و نیت مولف و هم به تحول ایدئولوژیک لازم برای شکل گیری نظام نوین سیاسی توجه شود. متون دینی و روایات مورد تأکید در حکومت جمهوری اسلامی، دگرگونی های ایجاد شده در ارتباط با تغییر تفسیر برخی از آیات، جایگاه ساخت قدرت در این تغییر، نقش فقها و علماء در این زمینه ازجمله دغدغه ی هایی است که به کمک هرمنوتیک اسکینر به آن پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد؛ با تشکیل حکومت جمهوری اسلامی و حمایت ساختار قدرت شرایط لازم برای گسترش بیان فضیلت های اهل بیت (ع) مهیا، متون دینی در جهت تقویت و تثبیت ایدئولوژی جدید به کار گرفته شد و همچنین مراسم های مختلف مذهبی به عنوان نمادی از تغییر هنجار مرسوم مورداستفاده قرار گرفت. جایگاه فقها در رأس هرم قدرت نسبت به حکومت های پیشین شیعی به نحو بی سابقه ای رو به فزونی نهاد. این فرایندخود موجب شکل گیری اندیشه و هویت سیاسی جدید گردید.